To badanie stało się standardem, lekarze POZ zlecają je automatycznie (razem z takim parametrem jak OB, glukoza na czczo czy badanie ogólne moczu), pokuszę się nawet o stwierdzenie, że trudno znaleźć osobę, która nigdy w życiu nie miała tego badania, a już tym bardziej, że nigdy o nim nie słyszała. Wynik badania daje nam informację o jakościowym i ilościowym składzie krwi. Każdy dorosły powinien wykonać to badanie raz w roku, w celach profilaktycznych.

We krwi, której głównym składnikiem jest woda, pływają różne komórki, które nazywane są elementami morfotycznymi. Komórki te dzielą się na trzy główne grupy: krwinki czerwone, krwinki białe i płytki krwi. Na podstawie ich liczebności można obliczyć kilka parametrów, jednak sama morfologia “nie wyczerpuje tematu”.

I tu właśnie potrzebny jest nam rozmaz krwi – dzięki któremu możemy poznać dokładną liczbę poszczególnych białych krwinek (jest ich aż 5 rodzajów!), a także otrzymamy dokładny opis parametrów związanych z krwinkami czerwonymi i płytkami krwi.

Nie chcę tu rozpisywać się na temat skrótów, które używane są w zapisie wyników, więc lecimy dalej.

O poziomie glukozy często mówimy “cukier we krwi”: idź, zbadaj cukier, cukier mi spadł – to właśnie glukoza. Wszystko się zgadza – glukoza jest cukrem. Chwila teorii: każdy produkt, który jemy, możemy porównać do zlepka różnych łańcuchów: białkowych, tłuszczowych i węglowodanowych. Kiedy to, co zjadłaś, trafia do przewodu pokarmowego, poszczególne enzymy biorą się za rozplątywanie łańcuchów – i każdy enzym rozplata inne łańcuchy i na innych etapach trawienia. Rozplątywanie łańcuchów jest ważne, bo organizm jest w stanie strawić tylko te najmniejsze cząsteczki, czyli poszczególne ogniwa łańcucha.

Glukoza jest podstawowym źródłem energii dla komórek Twojego ciała – to energia, która jest dostępna stosunkowo łatwo i szybko. Jednak, by cząsteczki cukru dostały się do komórek i mogły je zasilić, potrzebna jest insulina.

Insulina to hormon trzustkowy. Jej produkcja wzrasta w odpowiedzi na podniesienie poziomu glukozy we krwi. Cząsteczki insuliny są jak klucze. Pasują do komórek w ciele i są w stanie je otworzyć – po to, by wpuścić do nich glukozę.

Na podstawie poziomów glukozy i insuliny oznaczonych na czczo możemy stwierdzić, jak się ma nasza gospodarka węglowodanowa. Czy nie ma zbyt dużo glukozy? Czy insuliny jest tyle, ile być powinno?

Stosunek glukozy do insuliny można policzyć w specjalnych kalkulatorach, które pozwalają na stwierdzenie insulinooporności (lub jej ryzyka) – stanu, w którym komórki nie są wrażliwe na insulinę i tym samym insulina nie zawsze jest w stanie otworzyć komórki, by wpuścić do nich glukozę.

Co ważne, dla kobiet w ciąży widełki glukozy są inne, niż dla reszty społeczeństwa.

Było o węglowodanach, to przejdźmy do tłuszczów. Wszyscy mamy w żyłach tłuszcz – a konkretnie cząsteczki różnych lipidów – i to, że pilnujesz ilości tłuszczu w diecie nie oznacza, że nie będziesz mieć tłuszczu w żyłach – nasze organizmy same produkują cholesterol, bo jest on nam niezbędny do prawidłowego funkcjonowania.

Badanie profilu lipidowego polega na pobraniu jednej próbki krwi, ale analizuje się w niej różne parametry. Podstawowy pakiet obejmuje badanie:

• cholesterolu całkowitego,
• frakcji HDL-C (to ten “dobry”, o dużej gęstości),
• frakcji LDL (to ten “zły”, o małej gęstości),
• cholesterolu nie-HDL (to nie tylko LDL, ale i inne parametry) oraz
• triglicerydów.

Mimo wszystko jednak to, co jemy, ma bardzo duży wpływ na wyniki lipidogramu. Jeśli będziemy wybierać zdrowe tłuszcze roślinne, poprawimy stosunek LDL do HDL. Zbyt wysoki poziom frakcji LDL we krwi jest predyktorem chorób sercowo-naczyniowych. Ale LDL sam w sobie jest ważny – dzięki niemu cholesterol dostaje się do komórek ciała z wątroby (to dobrze), jednak gdy jest go za dużo, osadza się w tętnicach i zwęża ich światło. Z kolei nadmierne spożywanie słodyczy i słodzonych napojów będzie wiązało się z podwyższeniem stężenia triglicerydów – ich wysoki poziom także “sprzyja” powstawaniu blaszki miażdżycowej.

Nazywana “nowym cholesterolem” – wiecie, coś jak green is the new black. Skąd się bierze? Z pożywieniem dostarczamy sobie aminokwas (czyli takie małe białeczko) metioninę. W wyniku przemian tego białka powstaje homocysteina. Jeśli jest jej za dużo, sprzyja rozwojowi m.in. chorób układu krążenia, układu nerwowego, a także nowotworów.

(Ciekawostka. Mamy też aminokwas cysteinę, a jednak homocysteina powstaje z metioniny… To czemu nie nazywa się homometioniną? Bo jest podobna w budowie do cysteiny właśnie).

Tarczyca to gruczoł, który znajduje się z przodu szyi i ma kształt motyla (z tą symboliką można spotkać się często na stronach i w publikacjach poświęconych chorobom tarczycy). Jej praca jest szczególnie ważna dla prawidłowego przebiegu procesów metabolicznych – takich jak trawienie, regulacja temperatury ciała, produkcja energii, rozpad komórek i wiele, wiele innych. (A z tarczycą związana jest jeszcze kalcytonina, która bierze udział w regulacji gospodarki wapniowo fosforanowej! Ale ja dziś nie o tym). Nie da się więc ukryć, że zdrowa tarczyca = dobre samopoczucie.

Podstawowe badania tarczycy obejmują trzy hormony:

• TSH – który nawet nie jest wydzielany przez tarczycę, ale ma ogromny wpływ na jej funkcjonowanie,
• fT3 oraz
• fT4.

Zatrzymajmy się chwilę nad tym, co właściwie pobudza tarczycę do pracy, a później rozwinę powyższe skróty. Mamy tu do czynienia z systemem naczyń połączonych. Kiedy hormony tarczycy, T3 i T4 (trójjodotyronina i tyroksyna) są na niskim poziomie, podwzgórze wydziela TRH (taki hormon, zostawię bez nazwy, bo za dużo tego będzie). TRH działa na przysadkę jak swego rodzaju szturchnięcie: “ej, ty tam, dawaj nam tu TSH”. Przysadka reaguje – i w odpowiedzi wydziela swój hormon, TSH (widzisz, mówiłam, że nie bierze się on z tarczycy). Kiedy w organizmie zwiększa się stężenie TSH, tarczyca reaguje zwiększeniem produkcji T3 i T4. Gdy te dwa hormony osiągną zadowalający poziom, będzie to sygnał dla podwzgórza, by zatrzymał produkcję TRH. A gdy T3 i T4 znów spadną… No, to już wiesz. I tak to koło nam się kręci, a my nawet o tym nie wiemy.

Przejdźmy więc do samej tarczycy i produkowanych przez nią T3 i T4, choć w zasadzie powinno się je wymieniać w odwrotnej kolejności – T4 i T3. Już mówię, dlaczego tak.

Tarczyca produkuje codziennie naprawdę sporo T4. Produkuje też T3, ale w znacznie mniejszej ilości, choć to on ma większą aktywność. Jednak w organizmie człowieka T3 powstaje przede wszystkim w trakcie “rozpadu T4”. Dobra, za dużo, wiem, także przejdźmy do meritum.

Zarówno nadmiar, jak i niedobór T3 i T4 dają szeroką gamę objawów – i to niekoniecznie takich, które od razu możemy skojarzyć z tarczycą, dlatego warto oznaczyć ich poziom raz do roku. Jest to ważne tym bardziej teraz, kiedy choroby tarczycy są diagnozowane coraz częściej.

Dwa podstawowe badania, które wykonujemy w ramach panelu wątrobowego, to aminotransferazy (wiem, trudne słowo) AST i ALT. Na podstawie ich stosunku do siebie możemy określić, czy wątrobie coś dolega. Przede wszystkim w tych wartościach szukamy sygnałów świadczących o marskości wątroby lub jej stłuszczeniu.

W ramach pakietu rozszerzonego (choć to nie są badania pierwszego wyboru) dołożyć można oznaczenie poziomów:

• ALP (fosfatazy zasadowej) – choroby wątroby, zaburzenia wydzielania żółci, choroby układu kostnego,
• GGTP (gamma-glutamylotranspeptydazy – masakra, kto wymyśla te nazwy) – uszkodzenie miąższu wątroby i dróg żółciowych (szczególnie gdy przyczyną jest nadmierne spożycie alkoholu);
• bilirubiny całkowitej – barwnik powstający podczas rozpadu czerwonych krwinek – choroby wątroby i dróg żółciowych.

Tej pani chyba nie trzeba przedstawiać. Witamina D tak naprawdę jest hormonem, niekiedy nazywana jest wręcz „hormonem życia”. Dostarczamy ją sobie z pożywieniem, ale to niestety nie są duże ilości. Najwięcej witaminy D jesteśmy w stanie „wyciągnąć” z kontaktu skóry z promieniowaniem słonecznym… i to jest powód, dla którego większość z nas cierpi na jej niedobór. W naszej szerokości geograficznej ciężko jest o słońce, szczególnie w miesiącach jesiennych i zimowych. Zresztą – kto pracujący na etacie może pozwolić sobie na przebywanie na słońcu codziennie między 10:00 a 14:00? No właśnie.

Sprawdzanie poziomu witaminy D raz do roku powinno stać się naszym nawykiem, a jeśli jej poziom jest zbyt niski – powinnyśmy wprowadzić odpowiednią suplementację (oczywiście po konsultacji z lekarzem lub dietetykiem, w oparciu o badanie poziomu witaminy D z krwi!).

Czyli OB i CRP.

OB, czyli odczyn Biernackiego, sprawdzamy mierząc drogę opadania czerwonych krwinek w próbce niekrzepnącej krwi. Jeśli opadają one za szybko lub za wolno, może to wskazywać na różne, patologiczne przyczyny. Co ciekawe, OB może być fizjologicznie (czyli normalnie) podwyższone w trakcie ciąży (od 10tc), w połogu oraz podczas miesiączki.

CRP to białko C-reaktywne. Wyższe poziomy towarzyszą zakażeniom, stanom zapalnym i urazom, ale także zawałom i nowotworom. Jego pomiar w trakcie choroby pozwala na śledzenie zmian w jej przebiegu.

To nie jest profesjonalna nazwa, to tylko dla uproszczenia.

Taki pakiet zawiera badania związane z niedokrwistością, czyli anemią. W skład podstawowego zestawu wchodzą badania żelaza, witaminy B12 i kwasu foliowego. W rozszerzeniu można pomyśleć o ferrytynie i transferynie.

Anemia anemii nierówna. Przyczyn może być kilka, a takim zestawem badań, jak ten powyżej, możemy wykluczyć (lub potwierdzić) trzy niedokrwistości powstałe z niedoborów żywieniowych: żelaza (mikrocytarna) oraz witaminy B12 i/lub kwasu foliowego (makrocytarna).

Z kolei ferrytyna jest magazynem jonów żelaza, a transferyna reguluje stężenie jonów żelaza we krwi i rozsyła je do tkanek – to parametry dodatkowe, poszerzające możliwości diagnostyczne.

To duży pakiet badań związany z krzepliwością krwi. Nie jest może podstawowym badaniem pierwszego wyboru, ale jest istotne, szczególnie jeśli masz bardzo obfite miesiączki, odstawiłaś lub długo stosujesz antykoncepcję hormonalną.

W skład pakietu wchodzi 9 parametrów: APTT, PT, TT, RT, fibrynogen, AT III. Wiem, wiem, dużo, nawet nie będę tego rozwijać, od razu przechodzę do sedna. To badanie pozwala na ocenę występowania (bądź ryzyka występowania) takich schorzeń jak: zakrzepica, trombofilia, niedobór witaminy K, choroby wątroby i nerek, zawał serca i udar mózgu, zatorowość płucna, nowotwory.

Do tego pakietu, jesśli stosujesz antykoncepcję, możesz dołożyć jeszcze D-dimery, których stężenie nie krwi odzwierciedla ryzyko wystąpienia żylnej choroby zakrzepowo-zatorowej.