Jaki jest Twój styl jedzenia?
Każdy człowiek reprezentuje jakiś styl jedzenia. Jedzenie, czyli spożywanie pokarmów, to rodzaj zachowania i tak też jest analizowana przez badaczy.
Jemy, by żyć. Bez jedzenia nie ma życia – to ono daje nam energię do wykonywania mniej lub bardziej złożonych czynności, ale także do tych wszystkich procesów, których na co dzień nie jesteśmy świadomi, a które przecież wymagają paliwa (metabolizm, utrzymanie temperatury, wymiana naskórka… trochę tego jest). Codziennie stajemy przed wyborem tego, co i kiedy, a także jak będziemy jeść. Czy będą to dania przygotowane samodzielnie, które zjemy w spokoju przy stole, czy może batonik wciągnięty w biegu między jedną pracą a drugą?
W tym wpisie pokażę Ci, jakie tyle jedzenia wyróżnia się w psychodietetyce i chciałabym zachęcić Cię, abyś spróbowała określić Twój styl.
Czym są style jedzenia?
Styl jedzenia to po prostu sposób, w jaki jemy. Po prostu? No, nie do końca jest to tak proste. To wiele różnych składowych:
Dlaczego warto znać swój styl jedzenia?
Umiejętność spojrzenia niejako “z boku” na własny styl jedzenia pomoże Ci zrozumieć, jak funkcjonujesz, nazwać i wskazać niewłaściwe nawyki oraz wypracować ich modyfikacje. To bardzo ważne, ponieważ sposób odżywiania się ma ogromny wpływ na nasze zdrowie fizyczne i samopoczucie, a nierzadko także na (nie)właściwą masę ciała.
Jak wybierasz swoje jedzenie?
Jak już wspomniałam, spożywanie pokarmów jest rodzajem zachowania. To, w jaki sposób podejmujemy decyzję o wykonaniu tej czynności, może pomóc nam kontrolować kiedy, jak i co jemy.
Możemy zatem jeść:
- » refleksyjnie – świadomie wybierając pokarmy, zwracając uwagę nie tylko na smak i wartość odżywczą, ale i na wygląd tego, co jemy lub
- » bezrefleksyjnie – jemy, bo tak się przyzwyczailiśmy albo pod wpływem nagłej zachcianki. I nie zastanawiamy się przy tym, w jakim celu i po co tak naprawdę sięgamy.
“Normalne” style jedzenia
Wyróżnia się dwa główne style jedzenia: przedziałowy i punktowy. Co ważne, może się zdarzyć, że Twój styl jedzenia łączy w sobie po trochu z obu. Nie martw się, to wcale nie oznacza, że coś z Tobą nie tak 😉
Styl punktowy
Osoby jedzące punktowo charakteryzują takie (przykładowe) stwierdzenia:
- „mam jasne reguły, co i kiedy mogę zjeść”,
- „jem o stałych porach”,
- „mam gotowy jadłospis na każdy dzień i ściśle go przestrzegam”,
- “moje śniadanie zwykle wygląda podobnie”,
- „wybieram produkty o określonej jakości”,
- „nie wyobrażam sobie zmiany jadłospisu w ciągu dnia”,
- „wolę pominąć posiłek, niż zjeść coś, czego nie planowałam, choćbym miała czuć głód przez kilka godzin”,
- “nie ma mowy, żebym zjadła batonik na przystanku; poczekam i zjem obiad w domu, tak jak planowałam”.
Styl przedziałowy
Osoby jedzące przedziałowo charakteryzują takie (przykładowe) stwierdzenia:
- „jem, gdy jestem głodna, nawet jeśli nie mam pod ręką tego, co planowałam zjeść”,
- „jem to, na co mam ochotę”,
- „jestem w stanie zaplanować jadłospis, ale nie panikuję, gdy zabraknie mi czegoś w lodówce”,
- „jedzenie w drodze nie sprawia mi problemu”,
- „odgrzanie wczorajszego obiadu na dzisiejsze śniadanie brzmi całkiem dobrze”.
Kiedyś uczono mnie, że styl przedziałowy możemy rozpatrywać w różnych wymiarach, ale teraz, gdy poświęcam więcej czasu zgłębianiu zagadnień związanych z psychodietetyką, patrzę na te wymiary jak na osobne style jedzenia. I tak, wciąż pozostajemy w tych normalnych stylach.
Styl jedzenia oparty na zmysłach lub na uczuciu głodu i sytości
| ZMYSŁY | GŁÓD I SYTOŚĆ |
| – jedzenie ma być przede wszystkim przyjemnością; – wybierasz produkty o atrakcyjnym wyglądzie i bogatym smaku; – cena nie jest aż tak istotna jak smak posiłku; – wolisz nie jeść, niż zjeść byle co; – wciąż szukasz nowych smaków; – można powiedzieć, że jesteś wybredna; – ważna jest dla Ciebie również jakość i sposób przygotowania i podania posiłku |
– jesz tylko po to, by poczuć sytość; – nie myślisz o tym, co jesz: jakiej jest jakości i jak smakuje; – wybierasz to, co jest dostępne teraz i ma akceptowalną cenę, ale niekoniecznie jest zdrowe |
Styl rytmiczny lub nierytmiczny?
| STYL RYTMICZNY | STYL NIERYTMICZNY |
| – jesz regularnie, przerwy między posiłkami są jednakowe; – codziennie spożywasz tyle samo posiłków (zwykle 4-5); – nie podjadasz; – Twoje posiłki są podobne pod względem wielkości porcji; – zawsze masz plan na kolejne posiłki i nie ma mowy o odstępstwach; – znasz doskonale skład swojej diety |
– jesz, gdy masz na to ochotę; – nie pilnujesz przerw pomiędzy posiłkami ani ich liczby w ciągu dnia; – podjadasz; – pomijasz posiłki; – jesz w “dziwnych” porach, np. w nocy; – nie tracisz głowy w przypadku braku dostępności jakiegoś składnika do zaplanowanego dania |
“Problemowe” style jedzenia
Jedzenie, jak każda inna czynność, może być realizowana w sposób pozytywny, jak i negatywny. Oceniamy je w ten sposób poprzez pryzmat zaburzeń regulacji jedzenia, mamy też na uwadze przyczyny stojące za danym sposobem jedzenia oraz ich konsekwencje.
Styl emocjonalny podawany jest w kontraście do stylu racjonalnego (zwracasz uwagę na jakość swojej diety; emocje nie przejmują kontroli nad Twoimi wyborami żywieniowymi). Styl emocjonalny dotyczy Ciebie, jeśli:
- Twoje emocje mają ogromny wpływ na to co jesz, ile jesz i kiedy jesz;
- u części osób silne emocje będą hamowały, a u innych napędzały łaknienie;
- jesz bo się nudzisz, jesteś zmęczona lub smutna;
- dzięki jedzeniu odreagowujesz negatywne lub świętujesz pozytywne emocje;
- kiedy jesz pod wpływem emocji nie zastanawiasz się nad jakością jedzenia;
- po zjedzeniu niezdrowego pokarmu odczuwasz silne poczucie winy.
Styl zewnętrzny jest przeciwieństwem stylu wewnętrznego (bazujesz na poczuciu głodu – jesz wtedy, gdy jesteś głodna). Styl zewnętrzny dotyczy Ciebie, jeśli:
- jesz tylko dlatego, że coś co lubisz jest właśnie dostępne – nawet jeśli dopiero co jadłaś;
- trudno Ci się powstrzymać przed zjedzeniem ulubionego smakołyku;
- czasem jesz wtedy, gdy nie masz nic innego do roboty;
- jesz automatycznie.
Styl restrykcyjny dotyczy Ciebie, jeśli:
- powstrzymujesz się od jedzenia lub jesz mniej, niż potrzebuje Twój organizm, a Twoim celem jest obniżenie lub utrzymanie masy ciała;
- dokładnie rejestrujesz, ile zjadłaś;
- niekiedy, w chwilach obniżonej samokontroli, masz tendencję do przejadania się – wybierasz wtedy potrawy tłuste i bardzo kaloryczne.
Niekontrolowany styl jedzenia dotyczy Ciebie, jeśli:
- jesz zbyt duże porcje – ale nie od czasu do czasu, tylko ciągle;
- odczuwasz utratę kontroli nad tym, ile jesz;
- zmagasz się z innymi zaburzeniami, np. z bulimią czy napadowym jedzeniem.
Optymalne style jedzenia
Skoro istnieją style negatywne, to powinna także istnieć druga strona – ta pozytywna, czy może raczej optymalna. Ona także jest tematem badań klinicystów i naukowców. Na obecną chwilę możemy wskazać dwa style jedzenia, które są uznawane za najzdrowsze.
Jedzenie intuicyjne, trochę kontrowersyjnie, nazywane jest “antydietetycznym”. Zakłada bowiem odrzucenie wiedzy żywieniowej w zamian za skupienie się na sygnałach głodu i sytości płynących z ciała. Jak to ma działać?
Bardzo prosto. Hasło dieta zawsze, ale to zawsze!, budzi sprzeciw. Kojarzy się z ograniczeniami czy chorobą, ze smutnym listkiem sałaty na wielkim talerzu i z takim przekonaniem, że trzeba się tym liściem najeść do syta i, o zgrozo!, jeszcze ma nam on smakować jak najlepsze delicje. A styl intuicyjny to zupełnie przeciwieństwo diety w klasycznym (choć w gruncie rzeczy błędnym) rozumieniu tego słowa. Nie każe Ci ograniczać porcji, jeść niesmacznie, ignorować uczucia głodu i udawać, że już jesteś najedzona, a Twoja sałata opowiada genialne dowcipy (kojarzycie te zdjęcia ze stocka na których kobiety śmieją się do swoich sałatek?).
W stylu intuicyjnym uczysz się rozumieć swoje ciało, słuchać go i dekodować sygnały, które Ci wysyła.
Jakie cechy ma osoba jedząca intuicyjnie?
- nie przestrzega żadnej konkretnej, oczywiście restrykcyjnej, diety,
- nie dzielą jedzenia na “dobre” i “złe”,
- wybierają jedzenie na podstawie własnych preferencji smakowych oraz wartości odżywczych, a nie na podstawie reguł i restrykcji,
- jest wrażliwa na sygnały płynące z ciała, rozumieją je, potrafią dostosować przyjmowanie pokarmu do tych informacji.
Wydaje się, że choć teoria brzmi miło i lekko, do tego bardzo logicznie i tak, że aż chce się tego spróbować, to wprowadzenie jej w życie może okazać się trudne. No cóż – jak każda umiejętność, tak i ta wymaga ćwiczeń i pracy nad sobą. W czasach, gdy pędzimy i nie mamy czasu na skupienie na sobie może to być tym bardziej trudne, a jednak może być wręcz zbawienne.
Uważne jedzenie także zakłada umiejętność rejestrowania i odczytywania jak największej liczby sygnałów płynących z ciała. Ten styl może być trudny do wprowadzenia w dorosłym życiu, znacznie większe szanse na jedzenie uważne mają dorośli, którzy jedli tak już jako dzieci, w wyniku np. odpowiedniego wychowania zawierającego elementy edukacji żywieniowej. Jednak, podobnie jak w przypadku stylu intuicyjnego, takie skupienie na sobie, mimo że trudne, może okazać się w jakimś sensie wyzwalające.
Jakie cechy ma osoba jedząca uważnie?
- je w odpowiedzi na sygnały z ciała, a nie na emocje,
- skupia się na jedzeniu jako czynności,
- jest świadoma cech produktów, które spożywa,
- wie, jak dane pokarmy wpływają na jej samopoczucie,
- potrafi zauważyć sytość i przerwać jedzenie, gdy to uczucie się pojawi.
Jeśli chcesz poczuć, czym jest uważne jedzenie, proponuję Ci wykonać test rodzynki.
Podsumowanie
Jak widzisz, jedzenie nie jest wcale takie proste. Owszem, jest grupa osób, którym zależy tylko (a może i aż) na dostarczeniu energii dla organizmu. Jednak dla wielu ludzi jedzenie to nie tylko “paliwo”. To czas dla siebie lub bliskich, możliwość dogodzenia sobie lub ukojenia trudnych emocji; jedni będą poszukiwać szybkiej przekąski, drudzy- wyszukiwać nowe potrawy, a jeszcze inni spanikują, kiedy zabraknie im 10g mąki do przygotowania zaplanowanej potrawy.
Jesteśmy różni i to jest piękne. Zrozumienie siebie, a w tym poznanie swojego stylu jedzenia pomoże Ci w codziennym funkcjonowaniu i w pracy nad poprawą nawyków, o ile to konieczne.
Powyższy wpis nie stanowi porady medycznej.
Ten artykuł ma charakter informacyjny, a zawarte w nim informacje nie zastąpią indywidualnej porady lekarskiej, dietetycznej czy farmaceutycznej, dostosowanej do sytuacji Pacjenta.
Wpis zawiera jedynie ogólne informacje, które nie mogą stanowić wyłącznej podstawy do zastosowania określonego sposobu odżywiania czy leczenia, ani także do zmiany nawyków.
Zawsze skonsultuj się z lekarzem lub innym specjalistą przed podjęciem jakichkolwiek działań mających wpływ na życie, zdrowie lub samopoczucie.